Tembung Dwipurwa kuwi tembung kang diwaca kaping pindho mung ing wanda kang pisanan baé. Tuladha: dedunung, tetuku, lelaku, leluri,sesawangan.
Tembung Dwiwasana kuwi tembung kang diwaca kaping pindho mung ing wanda kang kapindho (mburi). Tuladha: cekikik, cekakak, jelalat, mbedhudhug, jegègès,
Ana tembung sing wujudé memper tembung dwilingga lan dwilingga salin swara,nanging sejatiné ora kagolong tembung dwilingga utawa dwilingga salin swara disebut dwi lingga semu, Ing ngisor iki tuladhané : (c) abang-abang (d) ontang-anting
Sumber : (jv.wikipedia.org)
Tembung Andhahan iku tembung kang wus owah seka asliné (tembung lingga). Ing basa Indonesia, tembung andhahan diarani kata jadian.
- katresnan seka ka+tresna+an.
- lumingsir seka lingsir antuk sisipan um.
Tembung garba yaiku tembung kang asline seka tembung loro (2) utawa luwih kang dadi wujud anyar.
Umpamane:
- ana + ing ---> anèng
- siti + inggil ---> sitinggil
- nara + indra ---> narendra
- prapta + ing ---> prapteng
- tumuju + ing ---> tumujweng
- maha + resi ---> maharsi
- parama + iswari ---> prameswari
Tembung Yogyaswara yaiku tembung loro kang digandheng, mawa teges lanang lan wadon. Tuladha:
- Hapsara-hapsari
- Yaksa-yaksi
- Putra-putri
- Gandharwa-gandharwi
- Déwa-déwi
- Raseksa-raseksi
- Mahasiswa-mahasiswi
- Mudha-mudhi
Tembung saroja iku tembung kang rinakit seka rong (2) tembung kang (mèh) padha tegesé lan bisa nuwuhaké makna kang luwih teges. Bisa maknané perkara kang ana sesambungané, bisa uga kahanan kang mbangetaké.
Tuladha:
- sato kéwan = perkara kéwan
- ayem tentrem = tentrem tenan
- tepa tuladha = tuladha
- tresna asih = asih tenan
- colong jupuk = perkara nyolong utawa kagiatan nyolong.
Kérata basa ugi sinebat jarwa dhosok. Kérata ateges asal usul tegesing tembung. Kerata basa ateges bab negesi suraosing tembung awewaton asal utawi mula-bukanipun, limrahipun kapirid saking wewancahanipun, kapendhet sunduk prayoginipun. Jarwa mengku teges wedharan utawi katrangan, déné dhosok mengku pikajeng ndhesek, nyodohakaken majeng. Jarwa dhosok kenging dipuntegesi katrangan menggahing tembung sarana dipunkinten-kinten utawi miturut pikajengipun ingkang nerangaken.
Tuladha:
- Bapak = bab apa-apa wis pepak (pepak kawruh lan pengalaman).
- Batur = embat-embataning tutur.
- Bocah = mangane kaya kebo, pagaweane ora kecacah.
- Brekat = mak breg diangkat.
- Cangkir = dianggo nyancang pikir.
- Cengkir = kencenging pikir.
- Copet = ngaco karo mepet-mepet.
- Denawa = ngeden hawa (nguja hawa napsu).
- Desember= gedhe-gedhene sumber.
- Garwa = sigaraning nyawa.
Sumber : (jv.wikipedia.org)
Mulo yen kepingin sak lengkape iso goleki dewe ono ing internet.